MARKETING

Ο Ηράκλειτος στις Επιχειρήσεις

Ο Ηράκλειτος στις Επιχειρήσεις

> είς εμοί μύριοι, εάν άριστος ήι.> Ηράκλειτος

Οι πιο διάσημοι γκουρού του μάνατζμεντ ομοφώνως αποδέχονται ότι, μετά την «κρίση», πολλά πράγματα θα έχουν αλλάξει για τις επιχειρήσεις. Οι αλλαγές θα συνεχίζονται και στο μέλλον, με ταχύτερους και εντονότερους ρυθμούς. Όμως, επισημαίνει ο Ρίτσαρντ Σένετ, ένας από τους πλέον ευρηματικούς στοχαστές-κοινωνιολόγους της εποχής μας, η κατάσταση αυτή απαιτεί σε όλα τα επίπεδα μία διαφορετική κουλτούρα –υπό την έννοια ότι πρέπει να διερευνηθεί ποιες αξίες και πρακτικές μπορούν να λειτουργήσουν όταν κατακερματίζεται το εργασιακό και οργανωτικό περιβάλλον μέσα στο οποίο ζούμε.

Στο πλαίσιο αυτό, άνδρες και γυναίκες της εποχής μας αντιμετωπίζουν σοβαρές προκλήσεις, όπως η ανακάλυψη νέων δεξιοτήτων, η εγκατάλειψη του παρελθόντος και η απομάκρυνση από –κενές περιεχομένου, πλέον– ιδεοληψίες. Έως ότου όμως υπάρξει απάντηση στις προκλήσεις αυτές, οι επιχειρήσεις καλούνται να βιώσουν συνθήκες χάους και σοβαρών ανακατατάξεων.

Αυτό επισημαίνουν γκουρού όπως ο Γκάρυ Χάμμελ και ο Φίλιπ Κότλερ, τονίζοντας ότι είναι δύσκολο να ιχνογραφήσει κανείς τους ηγέτες του 21ου αιώνα –αιώνας στον οποίο οι εξελίξεις και οι ανατροπές τρέχουν πιο γρήγορα από αυτά που μπορούν να συλλάβουν και να καταλάβουν ανώτατα και ανώτερα στελέχη των επιχειρήσεων. Έτσι, στην σημερινή εποχή των αναταράξεων, παρατηρούνται αντιδράσεις οι οποίες, αντί να προστατεύουν την επιχείρηση, αντιθέτως την εκθέτουν περισσότερο στους μόνιμους πλέον κινδύνους που την περιστοιχίζουν. Ακόμα χειρότερα, αρκετές εταιρείες δεν κάνουν τίποτε διότι τις επηρεάζει η γνωστή ρήση «μπόρα είναι θα περάσει».

Με άλλα λόγια, λέει ο Φίλιπ Κότλερ, οι περισσότερες εταιρείες λειτουργούν με βάση την υπόθεση ότι υπάρχει ένα σύστημα που αποκαθιστά αυτόματα την ισορροπία. Οι οικονομολόγοι κατασκεύασαν την θεωρία των τιμών έχοντας στο μυαλό τους την ισορροπία. Αν παρουσιαστεί πλεονάζουσα προσφορά, τότε οι παραγωγοί θα μειώσουν τις τιμές τους. Οι πωλήσεις θα αυξηθούν και έτσι θα απορροφηθεί η πλεονάζουσα προσφορά.

Αντίστροφα, αν παρουσιαστεί έλλειμμα, οι παραγωγοί θα αυξήσουν τις τιμές τους σε τέτοιο επίπεδο που θα εξιοσορροπήσει την ζήτηση και την προσφορά –και τότε θα επικρατήσει ισορροπία. Αυτόν τον απλοϊκό συλλογισμό κάνουν αρκετά στελέχη και καταλαμβάνονται από πανικό όσο η μπόρα δείχνει να μην είναι περαστική.

Κατά τον Φ. Κότλερ, στο επιχειρηματικό πεδίο η ανατάραξη –ειδικότερα δε η έντονη ανατάραξη– με τα συνεπακόλουθά της που είναι το χάος, ο κίνδυνος και η αβεβαιότητα, αποτελούν σήμερα την συνήθη κατάσταση που χαρακτηρίζει τους οικονομικούς κλάδους, τις αγορές και τις εταιρείες. Η ανατάραξη είναι η νέα κανονική κατάσταση, η οποία χαρακτηρίζεται από περιοδικές και διακοπτόμενες εξάρσεις ευημερίας και κάμψης, συμπεριλαμβανομένων των παρατεταμένων κάμψεων που ισοδυναμούν με ύφεση ή ακόμη και οικονομική κρίση.

Η ανατάραξη έχει δύο σημαντικές συνέπειες

Η μία είναι με ό,τι κάνει τις εταιρείες πιο τρωτές και απέναντι σε αυτό χρειάζονται ένα αμυντικό τείχος. Η δεύτερη είναι η ευκαιρία, η οποία πρέπει να αξιοποιείται. Οι άσχημες εποχές είναι άσχημες για πολλούς και καλές για μερικούς. Η ευκαιρία παρουσιάζεται όταν μία ισχυρή εταιρεία μπορεί να αποσπάσει την δουλειά ενός ανταγωνιστή, ή ακόμη να εξαγοράσει έναν αδύναμο παίκτη της αγοράς σε τιμή ευκαιρίας. Η ευκαιρία εμφανίζεται όταν μία εταιρεία δεν περικόπτει κρίσιμα στοιχεία κόστους –ενώ όλοι οι ανταγωνιστές της το κάνουν.

Το γεγονός ότι μία συγκεκριμένη εταιρεία μπορεί να ζήσει μέσα σε συνθήκες αναταράξεων και, αν αυτές διαρκέσουν αρκετά, σε συνθήκες ύφεσης, υπογραμμίζεται στο περίφημο βιβλίο του Άντυ Γκρόουβ με τίτλο «Μόνον Οι Παρανοϊκοί Επιβιώνουν» (Only the Paranoid Survive, εκδ. Currency Doubleday, 1999). Με την ιδιότητα του πρώην γενικού διευθυντή της Intel Corporation, ο Γκρόουβ ήταν αναγκασμένος να αντιμετωπίσει κάθε λογής απειλή που στρεφόταν κατά της προβεβλημένης θέσης της Intel στον κλάδο της κατασκευής ημιαγωγών για υπολογιστές. Θα χρειαζόταν απλώς ένας έξυπνος ανταγωνιστής που θα εμφανιζόταν στην αγορά με έναν ανώτερης ποιότητας και μικρότερης τιμής ημιαγωγό, για να εκδιώξει την Intel από τον θρόνο της.

Ο Γκρόουβ χρειαζόταν να ζήσει με την αβεβαιότητα. Η Intel έπρεπε να κατασκευάσει ένα σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης, το οποίο θα φανέρωνε τα σημάδια του επικείμενου προβλήματος. Έπρεπε να δημιουργήσει εναλλακτικά σενάρια για αντιμετώπιση πιθανών καταστάσεων. Επίσης, έπρεπε να προσχεδιάσει ορισμένες κινήσεις αντίδρασης προς τα διάφορα σενάρια σε περίπτωση που συνέβαιναν όντως στην πράξη. Ο Γκρόουβ χρειάστηκε να δημιουργήσει ένα σύστημα το οποίο θα παρείχε εξασφάλιση κατά του κινδύνου και θα απαντούσε στην αβεβαιότητα.

Ο Φ. Κότλερ ονομάζει ένα τέτοιο σύστημα «αντίδραση σε μία χαοτική κατάσταση» και υπογραμμίζει ότι αυτή θα ορίζει πλέον την επιχειρηματική δραστηριότητα. Κατά την άποψή του, όλες οι εταιρείες χρειάζεται να ζουν με τον κίνδυνο –που είναι μετρήσιμος– και την αβεβαιότητα –η οποία δεν είναι μετρήσιμη. Χρειάζεται να διαμορφώσουν ένα σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης, ένα σύστημα κατάστρωσης σεναρίων και ένα σύστημα γρήγορης αντίδρασης για την διαχείριση και την δραστηριοποίηση στην αγορά σε περιόδους ύφεσης και, υπό άλλες συνθήκες, αναταράξεων.

Όμως, η διαπίστωση είναι ότι οι περισσότερες εταιρείες λειτουργούν χωρίς να διαθέτουν ένα σύστημα αντίδρασης σε μία χαοτική κατάσταση. Οι άμυνές τους είναι διάσπαρτες και ανεπαρκείς. Άρα, υπάρχει πρόβλημα και είναι σοβαρό.

Πολλές επιχειρήσεις, υποστηρίζει ο Γκ. Χάμμελ, επαναπαύθηκαν στην διάρκεια της ανόδου στα καλά αποτελέσματά τους και δεν ενέταξαν στις στρατηγικές τους σενάρια οικονομικής αβεβαιότητας. Επίσης, δεν αξιοποίησαν όπως θα έπρεπε τον πλούτο πληροφοριών που κυκλοφορεί κατά τρόπο στιγμιαίο –γεγονός που οδηγεί την διοίκηση μιας εταιρείας να παίρνει αποφάσεις κάθε ώρα της ημέρας ή της νύκτας.

Όπως έγραφε σε ένα από τα τελευταία άρθρα του ο Πήτερ Ντράκερ, στο νέο και παγκόσμιο πλέον οικονομικό περιβάλλον, η απίστευτη ταχύτητα της πληροφόρησης επιτάχυνε τα πάντα στον επιχειρηματικό κόσμο. Η επιτυχία δεν μετριέται πλέον σε όρους ημερών ή μηνών, αλλά λεπτών ή δευτερολέπτων. Όλοι οι παραγωγικοί κλάδοι, από την μεταποίηση ως τον κινηματογράφο, αναγκάστηκαν να προσαρμοστούν σε αυτό τον κόσμο σε γρήγορη κίνηση. Όπως παρατήρησε πρόσφατα η Λύντα Όμπστ, παραγωγός της Paramount «κάποτε είχαμε ένα Σαββατοκύριακο για να βγάλουμε τα χρήματά μας από μία ταινία όπως το Stealth ή το Doom. Τώρα πλέον δεν έχουμε παρά μια νύχτα, αυτό είναι όλο».

8105df6fd7f555a1_org

Ο Ηράκλειτος Σύμβουλος στις Επιχειρήσεις

Για δεκαετίες, η πληροφόρηση ήταν δύναμη. Όμως, σήμερα, με την πρωτοφανή διαθεσιμότητα της άμεσης πληροφόρησης σε οποιονδήποτε κάτοχο ενός φορητού υπολογιστή, η πραγματική δύναμη συνίσταται στην επεξεργασία, την ερμηνεία και την διαμόρφωση τεράστιου όγκου πληροφοριών σε δράση. Έτσι, η πολύπλευρη επικοινωνία είναι σημαντικός παράγοντας στην ζωή της επιχείρησης και συμβάλλει αποφασιστικά στην δημιουργικότητα των ανθρώπων της. Η κακή επικοινωνία, ωστόσο, σε συνδυασμό με την ανεπαρκή ανάλυση της πληροφόρησης, οδηγεί εκ του ασφαλούς και σε σοβαρά λάθη που μπορούν να αποβούν μοιραία. Κατά την εκτίμηση της McKinsey, μερικά από τα συνήθη λάθη που κάνουν οι ηγέτες των επιχειρήσεων σε περιόδους κρίσεων και μετασχηματισμών που προκαλούν αναταράξεις, είναι τα ακόλουθα:

α) Άστοχες κατανομές πόρων, που υπονομεύουν την κεντρική στρατηγική και την κουλτούρα της επιχείρησης.

β) Πρόχειρες περικοπές δαπανών, αντί για εστιασμένες και μετρημένες ενέργειες.

γ) Γρήγορες «εμβαλωματικές» λύσεις για να διατηρηθούν οι ταμειακες ροές που εκθέτουν σε κίνδυνο βασικές ομάδες συμφερόντων οι οποίες σχετίζονται με την επιχείρηση.

δ) Μείωση των δαπανών μάρκετινγκ, μάρκας και ανάπτυξης νέων προϊόντων

ε)Απομάκρυνση από τους πελάτες, με μείωση των δαπανών που σχετίζονται με τις πωλήσεις.

στ) Περικοπή δαπανών εκπαίδευσης και ανάπτυξης.

ζ) Υποτίμηση των προμηθευτών και των διανομέων.

Όπως λένε οι σύμβουλοι της McKinsey, όλα τα παραπάνω σημεία θέλουν μελέτη και ανάλυση γιατί, από τις αποφάσεις που λαμβάνονται, μπορεί μία εταιρεία να βρεθεί πολύ γρήγορα πίσω από τους ανταγωνιστές της –αν όχι εκτός παιχνιδιού. Γι αυτό, στο νέο περιβάλλον οι αλλαγές επιβάλλουν και νέες προσεγγίσεις ως προς τον ανθρώπινο παράγοντα. Μία επιχείρηση πρέπει να γίνεται μαγνήτης ταλέντων και να δημιουργεί ένα εταιρικό περιβάλλον που να ευνοεί την ανάπτυξή τους. Το πρόβλημα, όμως, είναι ότι λιγοστεύουν οι επιχειρήσεις για τις οποίες θα ήθελαν να εργάζονται τα ταλαντούχα στελέχη –ιδιαιτέρως δε στην Ελλάδα, από την οποία παρατηρείται και μεγάλη διαρροή φαιάς ουσίας.

> είς εμοί μύριοι, εάν άριστος ήι.> Ηράκλειτος
Ο ένας για μένα αξίζει μυριάδες αν είναι άριστος

Αυτό είναι ένα μεγάλο πρόβλημα για την ελληνική επιχείρηση, τόσο σήμερα που βιώνει σκληρές συνθήκες κρίσης, όσο και για αύριο, που θα έχει ανάγκη να ενσωματωθεί στο νέο, στο έπακρο παγκοσμιοποιημένο, οικονομικό περιβάλλον.

Ο Ηράκλειτος διαχρονικός κι επίκαιρος

Ο αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος μπορεί να προσφέρει λύσεις στη σημερινή κρίση που αντιμετωπίζουν πολλές επιχειρήσεις, αρκεί οι ηγεσίες τους να αφιερώσουν χρόνο στην μέλετη του κι όχι σε μια απλή κι επιφανειακή ανάγνωση του. Πολλοί υποστηρίζουν ότι η κρίση που ήδη πλήττει πολλές επιχειρήσεις σε παγκόσμιο επίπεδο, για κάποιους συνιστά θανάσιμη απειλή και για άλλους μοναδική ευκαιρία. Αυτό είναι γεγονός. Όμως, υπό ποιες προϋποθέσεις μπορεί μία κρίση να εξελιχθεί σε ευκαιρία; Την απάντηση μπορεί κανείς να αναζητήσει στον Ηράκλειτο.

Ψάχνετε για έμπνευση; Ενδιαφέρεστε να αναζωπυρώσετε τη δημιουργικότητά σας; Αν ναι, μελετήστε και συμβουλευτείτε τον Ηράκλειτο, τον πιο προκλητικό, πολεμικό και συναρπαστικό αρχαίο Έλληνα φιλόσοφο. Οι ιδέες του για τη ζωή, τη φύση και το σύμπαν ήταν γνωστές σε ολόκληρο τον αρχαίο κόσμο. Ακόμα και σήμερα, 2.500 χρόνια μετά, διατηρούν τη φρεσκάδα, την επικαιρότητα και την δύναμη να κεντρίσουν το μυαλό μας. Τον εξαφάνισαν, τον μεγαλύτερο Ελληνα φιλόσοφο όλων των εποχών και το έργο του- οι ελάχιστες αναφορές που έχουμε για την ζωή του, από τα 130 αποσπάσματα του παράξενου έργου του τα οποία βρήκαμε σπαρμένα από ‘δω κι από ‘κει σε αναφορές βιβλίων άλλων αρχαίων συγγραφέων.

«Συμβουλεύομαι τον Ηράκλειτο εδώ και πολλά χρόνια και είναι σπάνιες οι φορές που με έχει απογοητεύσει. Πράγματι, αν το να σκεπτόμαστε δημιουργικά σημαίνει να βλέπουμε οικεία πράγματα υπό διαφορετικό πρίσμα, ψάχνοντας κάτω από την επιφάνεια σε αναζήτηση άγνωστων αλληλουχιών και ανακαλύπτοντας σχέσεις ανάμεσα σε ασύνδετα φαινόμενα, τότε πιστεύω πως ο Ηράκλειτος είναι ο πρώτος δάσκαλος δημιουργικότητας στον κόσμο.

Οι ιδέες του όχι μόνον μας εμπνέουν να σκεφθούμε κατ΄ αυτόν τον τρόπο, αλλά μας παρέχουν και τις στρατηγικές για να κατανοήσουμε τα προβλήματά μας από μια νέα, διαφορετική σκοπιά. Γι’ αυτούς τους λόγους, ο Ηράκλειτος είναι ο οδηγός στον οποίο στρέφομαι όταν έχω ανάγκη από μια καινούργια προοπτική», γράφει ο Ρότζερ βαν Όεκ, ιδρυτής και πρόεδρος της εταιρείας Δημιουργική Σκέψη, στην Καλιφόρνια.

Ο Ηράκλειτος πίστευε ότι το σύμπαν είναι ένας εξαιρετικά δυναμικός χώρος. Πίστευε, επίσης, ότι αυτό είναι κάτι που οι περισσότεροι άνθρωποι δεν το αντιλαμβάνονται ποτέ, διότι ζουν σαν σε κατάσταση μειωμένης συνειδητότητας. Παγιδεύονται σε περιορισμένους τρόπους σκέψης και αγνοούν τις λύσεις που είναι μπροστά στα μάτια τους. Ο Ηράκλειτος το έθεσε ως εξής:

«Ου γαρ φρονέουσι τοιαύτα πολλοί οκόσοι εγκυρεύσιν,
ουδέ μαθόντες γινώσκουσιν, εωυτοίσι δε δοκέουσι».

Η σημερινή οξύτατη κρίση είναι, πριν απ’ όλα, το πέρασμα σε μιαν άλλη εποχή. Είναι τελικά η κρίση που θα συμβάλει στην αναδιανομή του πλούτου σε παγκόσμιο επίπεδο και στο ξαναμοίρασμα της τράπουλας. Το μήνυμά του: ξυπνήστε και προσέξτε τι συμβαίνει μέσα και γύρω σας και ύστερα ενεργήστε με βάση αυτό. Ελπίζοντας να κεντρίσει το μυαλό μας, ο Ηράκλειτος διαμόρφωσε τις ιδέες του σε αινιγματικά επιγράμματα. Τα αποφθέγματα όπως το «Σάρμα εική κεχυμένον ο κάλλιστος ο κόσμος» και το «Μεταβάλλον αναπαύεται», έχουν το ίδιο αναζωογονητικό αποτέλεσμα στη σκέψη μας όπως το κρύο νερό στο πρόσωπό μας.

«Εάν μη έλπηται ανέλπιστον, ουκ εξευρήσει»

«Εκ πάντων εν και εξ ενός πάντα»

«Κόσμον τονδε, τον αυτόν απάντων, ούτε τις θεών ούτε ανθρώπων εποίησεν, αλλ’ ην αεί και έστιν και έστε πύρ αείζωον»

«Ξυνόν γαρ αρχή και πέρας επί κύκλου περιφερείας»

«Ύες βορβόρω ήδονται μάλλον ή καθαρώ ύδατι»

Οι προσπάθειες του Ηράκλειτου να αφυπνίσει το πνεύμα και τη φαντασία ήταν επιτυχείς. Ανά τους αιώνες, τον έχουν αποκαλέσει «Σκοτεινό» και «Αινιγματικό». Πράγματι, η χρήση της μεταφοράς και του παράδοξου τον κάνει να θυμίζει περισσότερο ποιητή ή θρησκευτικό προφήτη, παρά φιλόσοφο. Έτσι, όταν συμβουλεύεστε τον Ηράκλειτο, μπαίνετε σε έναν έντονα υπερρεαλιστικό κόσμο.

Τα οράματά του είναι γεμάτα σκουπιδοφάγους όνους, εκδικητικές Ερινύες και γιατρούς που προκαλούν πόνο. Όμως, μέσα από το γραφικό αυτό πλαίσιο, αναδύεται η φιλοσοφία του δημιουργικού πνεύματος. Εξερευνώντας την, μπορούμε να διεγείρουμε και να εμπλουτίσουμε τη δημιουργικότητά μας. Και αυτό είναι ζωτικό τόσο για τα άτομα, όσο και για τις επιχειρήσεις, ιδιαιτέρως σε περιόδους ταχυτάτων και μεγάλων αλλαγών. Αλλαγές οι οποίες επηρεάζουν την εικόνα, την φήμη της επιχείρησης, την αντίληψη που έχει κανείς για τον κόσμο.

Σύμφωνα με αρχαίες πηγές, ο Ηράκλειτος ήκμασε, γύρω στα σαράντα του, περί το 500 π.κ.ε. Αυτό σημαίνει πως ήταν περίπου σύγχρονος των Κινέζων στοχαστών Λάο Τσου και Κομφούκιου και του Ινδού Σιντάρτα Γκαουτάμα ενός από τους Βούδες) και λίγο νεώτερος του Πέρση προφήτη Ζωροάστρη. Ο Ηράκλειτος έζησε σε ταραγμένους καιρούς. Κατά τη διάρκεια της ζωής του, πανάρχαιες αυτοκρατορίες κατέρρευσαν ξαφνικά, ενώ καινούργιες αναδύθηκαν και επικράτησαν. Πιο αξιοσημείωτη ήταν η ταχύτατη κατάκτηση και υποδούλωση της βαβυλωνιακής, της αιγυπτιακής, της μηδικής και της λυδικής αυτοκρατορίας από τους Πέρσες, τον 6ο αιώνα π.κ.ε.

Αυτό το γύρισμα της τύχης έκανε εντύπωση στον Ηράκλειτο, που έγραψε: «Πόλεμος πάντων μεν πατήρ εστί, πάντων δε βασιλεύς, και τους μεν θεούς έδειξε τους δε ανθρώπους, τους μεν δούλους εποίησε τους δε ελευθέρους».

Τα ελάχιστα στοιχεία που σώζονται για τη ζωή του έχουν φθάσει ως εμάς με τη μορφή ιστορικών ανεκδότων. Ο Ηράκλειτος έζησε στην πλούσια ελληνική πόλη Έφεσο, στα παράλια της Μικράς Ασίας. Ανήκε στην βασιλική οικογένεια της Εφέσου και σε σειρά διαδοχής για το αξίωμα της βασιλείας, αλλά ότι μεταβίβασε τον τίτλο του στον αδελφό του. Λέγεται ότι περιφρονούσε τους συνανθρώπους του.

Όλα αυτά, όμως, δεν έχουν σήμερα σημασία. Προέχει να εμβαθύνει κανείς στην σκέψη του, ώστε να βοηθηθεί να επανεξετάσει τις προσεγγίσεις του. Το σήμερα διαφέρει από το χθες, μα ταυτόχρονα δεν αλλάζει καθόλου και υπάρχουν επιχειρηματίες, στελέχη αλλά και παράγοντες της πολιτικής και κοινωνικής μας ζωής που δεν θέλουν να αποδεχθούν αυτή την απλή αλήθεια.

Ωστόσο, αυτό είναι πλέον ζωτικά απαραίτητο. Είτε μας αρέσει είτε όχι, τα νερά ενός ποταμού που κυλά αλλάζουν διαρκώς κι όμως παραμένουν πάντοτε νερά. Κυλούν προς τα εμπρός και αναπληρώνονται συνεχώς. Ο Ηράκλειτος λέει πως το σύμπαν λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο: νέα πράγματα έρχονται, άλλα πεθαίνουν και όλα μεταμορφώνονται. Μια ματιά σε όσα συμβαίνουν γύρω μας αρκεί για να επιβεβαιώσει ότι αυτό είναι αλήθεια.

Καινούργιοι νόμοι ψηφίζονται και άλλοι παύουν να ισχύουν. Νέα κοινωνικά και πολιτικά κινήματα αποκτούν απήχηση, και άλλα αποδυναμώνονται και χάνονται. Επικρατούν νέοι τρόποι συμπεριφοράς και έκφρασης, ενώ άλλοι καταλήγουν στον κάδο των αχρήστων. Είμαστε έτσι αναγκασμένοι να επανεξετάζουμε διαρκώς τις υποθέσεις μας και να σιγουρευόμαστε πως οι στρατηγικές μας είναι κατάλληλες για τα προβλήματα και τις ευκαιρίες που μας παρουσιάζονται.

Για παράδειγμα, λέγεται πως ο βασιλιάς της Πρωσίας, Φρειδερίκος ο Μέγας (1712-1786) έχασε τη μάχη της Ιένας, η οποία έλαβε χώρα το 1806, είκοσι χρόνια μετά το θάνατό του. Αυτό σημαίνει πως ο πρωσικός στρατός διατηρούσε ακόμη, είκοσι χρόνια μετά, την πρότερη επιτυχημένη οργάνωσή του, αντί να προσαρμοστεί στις αλλαγές της πολεμικής τέχνης. Αν οι στρατηγοί του είχαν αμφισβητήσει τα ιερά πολεμικά αξιώματα του βασιλιά Φρειδερίκου, μπορεί να είχαν πάει καλύτερα στη σύγκρουση με τον Ναπολέοντα.

Ένα άλλο παράδειγμα του φαινομένου αυτού, και σχετικό με τον ποταμό στον οποίο προαναφερθήκαμε, είναι το Σύνδρομο του Λούτσου, που πήρε το όνομά του από τα πειράματα που έγιναν για να εξετασθεί η προσαρμοστική συμπεριφορά του λούτσου. Ο λούτσος, ένα επίμηκες λεπτό ψάρι με κοφτερά δόντια, είναι ένα άγριο αρπακτικό, η κύρια λεία του οποίου είναι τα μικρότερα ψάρια.

Το πείραμα διεξήχθη με τον ακόλουθο τρόπο: ένα γυάλινο πλατύστομο δοχείο, γεμάτο με νερό και μικρά ψάρια, τοποθετήθηκε σε ένα μεγάλο ενυδρείο που περιείχε έναν λούτσο. Όπως ήταν αναμενόμενο, ο λούτσος επετέθη στα ψαράκια. Όμως, κάθε φορά που το επιχειρούσε, χτυπούσε το ρύγχος και το κεφάλι του. Μετά από αρκετές απόπειρες, ο λούτσος έπαψε πλέον να επιτίθεται και αγνόησε τα ψαράκια.

Και εδώ φθάνουμε στο ενδιαφέρον σημείο: οι υπεύθυνοι του πειράματος άδειασαν το περιεχόμενο του δοχείου στο ενυδρείο και έτσι τα ψαράκια κολυμπούσαν ελεύθερα, ακόμα και μπροστά στον λούτσο. Μόνο που τώρα ο λούτσος δεν τους επετίθετο.

Είχε συνδέσει τα ψαράκια με τον πόνο και δεν μπορούσε να προσαρμοστεί στην καινούργια πραγματικότητα ενός εύκολα προσβάσιμου, «ανώδυνου» γεύματος. Όπως οι στρατηγοί του Φρειδερίκου και οι Ρώσοι μετανάστες στο Λος Άντζελες, ο λούτσος αδυνατούσε να καταλάβει πως όσα είχε μάθει δεν είχαν πια νόημα, εφόσον οι συνθήκες είχαν πλέον αλλάξει.

Μόλις εδραιωθεί ένας κανόνας, ένας σχηματισμός ή μία συμπεριφορά, δύσκολα εξαλείφεται, ακόμα και όταν ο αρχικός λόγος ύπαρξής τους δεν υφίσταται πλέον. Πράγματι, η δημιουργική σκέψη δεν έχει να κάνει μόνον με την παραγωγή νέων ιδεών, αλλά και με την απάλειψη παλιών και ξεπερασμένων και τούμπαλιν.

Επομένως, όταν εξετάζουμε έναν υπάρχοντα κανόνα, ένα πρόγραμμα ή μία πολιτική, είναι καλό να αναρωτιόμαστε πάντα «πώς προέκυψε αυτός ο κανόνας;» και, στη συνέχεια, «εξακολουθούν να ισχύουν οι λόγοι ύπαρξής του;». Αν η απάντηση είναι αρνητική, τότε τοποθετούμε τον κανόνα στο περιθώριο μέχρι πιθανόν να τον ξαναχρειαστούμε.

Ποιες υποθέσεις πρέπει να αναθεωρήσετε;

Τι είναι ξεπερασμένο και πρέπει να απορριφθεί; Ποια δημιουργική πρωτοβουλία μπορεί να βελτιώσει ή και να εντείνει τη φήμη της επιχείρησής σας; Ποια ανανέωση μπορείτε να φέρετε στη σκέψη των πελατών, προμηθευτών, των τιμών, των προϊόντων, των συνεργατών σας; Ποιές νέες στρατηγικές συμμαχίες θα κάνετε και ποιές θα τελειώσετε; Ποιές συνήθειες θα διακόψετε και με ποιές θα τις αντικαταστήσετε; Αφήστε, λοιπόν, κατά μέρος τις εδραιωμένες συνήθειες. Είναι η τροχοπέδη και η κατάρα της ύπαρξής μας.

Είναι ευεργετικές σε μικρές δόσεις, γιατί μας επιτρέπουν να κάνουμε κάποια πράγματα αυτοματοποιημένα, όμως είναι επικίνδυνες όταν παραλύουν τη γνωστική μας αντίληψη, περιορίζουν την συνειδητότητα μας και τοποθετούν περιορισμούς στο δυναμικό και την εξέλιξη μας. Σκεφθείτε, λοιπόν, αν ο αρχικός σας σκοπός εξακολουθεί να είναι επιθυμητός και τι ευκαιρίες θα ανοίγονταν αν τον εγκαταλείπατε, τι θα γινόταν αν αλλάζατε επιχείρηση, πελάτες, προϊόντα, σύντροφο, συνεργάτες, σπίτι, πόλη, χώρα κλπ. κλπ.

Η οικονομική κρίση είναι, πριν απ’ όλα, το πέρασμα σε μιαν άλλη εποχή. Είναι τελικά η κρίση που θα συμβάλει στην αναδιανομή του πλούτου σε παγκόσμιο επίπεδο και στο ξαναμοίρασμα της τράπουλας -τόσο της οικονομικής, όσο βεβαίως και της γεωπολιτικής, το αν θα βρίσκεσαι στους χαμένους ή στους κερδισμένους εξαρτάται από το πόσο Αριστος είσαι. Αριστος είναι ο μη προβλέψιμος κι αυτό που τον κάνει μη προβλέψιμο είναι η απουσία συνηθειών.-

@ Ηω Αναγνώστου/επενδυτής υψηλού ρίσκου